انحراف فک یکی از انواع اختلالات گیجگاهی فکی است. مفصل گیجگاهی فکی (TMJ) مفصلی است که فک را به جمجمه متصل می‌کند و حرکت مورد نیاز برای جویدن و صحبت کردن را امکان پذیر می‌کند. از آنجایی که TMJ امکان حرکت به سمت بالا و پایین و همچنین به سمت دیگر را می‌دهد، یکی از پیچیده ترین مفاصل بدن است. هنگامی که این مفصل آسیب ببیند، می‌تواند منجر به یک اختلال درد موضعی به نام سندرم TMJ یا اختلال TMJ شود. در ادامه در خصوص اختلالات گیجگاهی فکی، انحراف فک و درمان و جراحی فک اطلاعات را در اختیار شما قرار می‌دهیم:
علل اختلالات گیجگاهی فکی
اغلب، علت اختلال گیجگاهی فکی ترکیبی از تنش عضلانی و مشکلات آناتومیک در مفاصل است، اما گاهی اوقات یک مؤلفه روانی و همچنین عوامل دیگر نیز وجود دارد. فشردن و ساییدن دندان‌ها (براکسیسم)، اختلالات بدن (مانند استئوپنی، اختلالات خودایمنی، اختلالات بافت همبند یا اختلالات ژنتیکی استخوان)، عفونت‌ها، آسیب، ناهماهنگی دندان‌ها و حتی جویدن مداوم آدامس می‌توانند علائمی را ایجاد کنند. علل خاص شامل:
خستگی و استفاده بیش از حد از عضلات، منجر به سندرم درد میوفاشیال می‌شود
- اختلال مفصل گیجگاهی فکی داخلی
- آرتروز
- آنکیلوز
- حرکت بیش از حد
- سندرم درد میوفاشیال
سندرم درد میوفاشیال
سندرم درد میوفاشیال شایع ترین اختلالی است که ناحیه گیجگاهی فکی را تحت تاثیر قرار می‌دهد و درد عضلانی و سفتی اطراف فک و محدودیت باز شدن دهان و همچنین درد در سایر نواحی سر و گردن و سردرد را ایجاد می‌کند. احساسا درد عمدتاً به دلیل خستگی عضلانی یا استفاده بیش از حد ایجاد می‌شود که گاهی اوقات ناشی از فشار دادن یا ساییدن دندان‌ها در هنگام بیداری یا خواب به دلیل استرس روانی یا مربوط به خواب است. سندرم درد میوفاشیال در بین زنان شایع‌تر است و به طور معمول زنان در اوایل دهه 20 زندگی و زنانی که به یائسگی نزدیک می‌شوند یا در حال گذراندن هستند را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
افراد مبتلا به درد عضلانی ممکن است هنگام بیدار شدن از خواب یا پس از دوره‌های استرس زا در طول روز احساس درد، خستگی و سفتی در طرفین صورت خود کنند. فشردن و ساییدن دندان‌ها در هنگام خواب و اختلال در تنفس در خواب، مانند آپنه انسدادی خواب، ممکن است باعث بیدار شدن فرد با سردرد شود که به آرامی در طول روز کاهش می‌یابد. با این حال، اگر همچنان به فشردن و ساییدن دندان‌های خود در بیداری ادامه دهند، در هنگام بیداری علائمی از جمله سردرد خواهند داشت. همانطور که فک باز می‌شود، ممکن است کمی به یک طرف یا طرف دیگر حرکت کند (انحراف) و یا ممکن است تا آخر باز نشود. ماهیچه‌های جویدن معمولاً در هنگام لمس دردناک و حساس هستند.
اختلال مفصل گیجگاهی فکی داخلی
آشفتگی مفصل داخلی مربوط به جابجایی دیسک قدامی همراه با کاهش معمولاً هنگامی که دهان به طور گسترده باز می‌شود یا فک از این طرف به طرف دیگر جابجا می‌شود، صدای کلیک یا ترکیدن در مفصل ایجاد می‌کند. برخی افراد گاهی اوقات قادر به شنیدن این صداها هستند. در بسیاری ، این صداهای مفصلی تنها علائم هستند. با این حال، برخی از افراد نیز درد دارند، به ویژه هنگام جویدن غذاهای سفت. در درصد کمی از افراد، این صداها به قفل شدن مفاصل تبدیل می‌شوند.
اختلال مفصل داخلی مربوط به جابجایی دیسک قدامی بدون کاهش صدایی ایجاد نمی‌کند، اما باز کردن دهان را برای افراد دشوار می‌کند و معمولاً باعث درد و احساس عدم جابجایی مفصل می‌شود. گاهی اوقات افراد متوجه می‌شوند که وقتی از خواب بیدار می‌شوند قادر به باز کردن کامل فک خود نیستند. پس از 6 تا 12 ماه، درد ممکن است کاهش یابد و محدودیت در میزان باز کردن دهان برطرف می‌شود.
آرتروز
در آرتروز، به دلیل اینکه عمدتاً زمانی رخ می‌دهد که دیسک در جای خود قرار ندارد یا سوراخ‌هایی ایجاد شده است، فرد هنگام باز و بسته کردن دهان احساس درد در مفاصل گیجگاهی فکی می‌کند. سفتی، درد خفیف یا ترکیبی ممکن است رخ دهد. هنگامی که آرتروز شدید است، قسمت بالای استخوان فک صاف می‌شود و فرد نمی‌تواند دهان خود را کاملا باز کند. همچنین ممکن است فک به سمت ناحیه آسیب دیده تغییر کند و فرد نتواند آن را به عقب برگرداند، علاوه بر ایمن ممکن است متوجه تغییر نحوه برخورد دندان‌های بالا و پایین در سمت سالم شود.
آرتریت روماتوئید باعث درد، تورم در مفصل گیجگاهی فکی و محدودیت حرکت فک می‌شود. معمولاً هر دو مفاصل گیجگاهی فکی را تقریباً به یک اندازه تحت تأثیر قرار می‌دهد که به ندرت در سایر انواع اختلالات گیجگاهی فکی اتفاق می‌افتد. هنگامی که روماتیسم مفصلی شدید است، به خصوص در کودکان، قسمت بالای استخوان فک ممکن است تحلیل رفته و کوتاه و در نهایت باعث تغییر شکل صورت شود. این آسیب می‌تواند منجر به ناهماهنگی ناگهانی بسیاری یا همه دندان‌های بالا و پایین شود. اگرچه نادر است، اما اگر آسیب شدید باشد، استخوان‌های مفصل ممکن است در نهایت به هم جوش بخورند (آنکیلوز).
در آرتریت عفونی، ناحیه روی و اطراف مفصل گیجگاهی فکی ملتهب است و حرکت فک محدود و دردناک است.
آرتریت تروماتیک باعث درد و حساسیت در مفصل گیجگاهی فکی و محدودیت حرکت فک می‌شود.
آنکیلوز
به طور معمول، جوش خوردن رباط‌ها و استخوان در اطراف مفصل (آنکیلوز خارج مفصلی) دردناک نیست، اما دهان می‌تواند تنها حدود 1 اینچ (حدود 2 و نیم سانتی متر) یا کمتر باز شود. جوش خوردن استخوان‌ها در داخل مفصل (آنکیلوز داخل مفصلی) باعث درد می‌شود و حرکت فک را به شدت محدود می‌کند.
حرکت بیش از حد
در یک فرد مبتلا به حرکت بیش از حد، فک ممکن است به طور کامل از حفره خود به جلو بلغزد (دررفته) و باعث درد و ناتوانی در بستن دهان شود. دررفتگی ممکن است به طور ناگهانی و مکرر رخ دهد.
علائم و عوارض انحراف فک
علائم انحراف فک شامل سردرد، حساس شدن ماهیچه‌های جویدنی و قفل شدن مفاصل است. گاهی اوقات به نظر می‌رسد درد در نزدیکی مفصل رخ می‌دهد تا در آن. انحراف فک ممکن است دلیلی برای سردردهای مکرر باشد که به درمان‌های معمول پزشکی پاسخ نمی‌دهند. علائم دیگر شامل درد یا سفتی در گردن و شانه ها، سرگیجه، گوش درد یا گرفتگی گوش و اختلال در خواب است.
افراد مبتلا به انحراف فک اغلب مشکل باز کردن دهان خود را دارند. به عنوان مثال، اکثر افراد بدون انحراف فک می‌توانند نوک انگشتان اشاره، میانی و حلقه‌ای خود را در کنار هم قرار داده و به صورت افقی در فضای بین دندان‌های جلویی بالا و پایین بدون فشار قرار دهند. برای افراد مبتلا به انحراف فک (به استثنای افرادی که دارای بیش حرکتی هستند)، این فضا معمولاً به طور قابل توجهی کوچکتر است.
تشخیص انحراف فک
- ارزیابی دندانپزشک یا دکتر
- گاهی اوقات تست‌های تصویربرداری
- برای آرتریت عفونی، آسپیراسیون مایع
- گاهی اوقات پلی سومنوگرافی (مطالعه خواب)
دندانپزشک یا پزشک در اکثر مواقع اختلال گیجگاهی فکی را تنها بر اساس سابقه پزشکی و دندانپزشکی فرد و معاینه فیزیکی تشخیص می‌دهد. بخشی از معاینه شامل فشار ملایم کنار صورت یا قرار دادن انگشت کوچک در گوش فرد و فشار ملایم به جلو (در حالی که فرد فک را باز و بسته می‌کند) و گوش دادن و احساس صداهای نا‌متعارف است. همچنین پزشک به آرامی عضلات جونده را فشار می‌دهد تا درد یا حساسیت را تشخیص دهد و متوجه می‌شود که آیا هنگام گاز گرفتن، فک فرد می‌لغزد یا خیر. از فرد خواسته می‌شود تا دهان را تا جایی که راحت است باز کند. یک فرد با جثه متوسط می‌تواند دهان را حداقل 1.5 اینچ (حدود 4 سانتی متر) باز کند.
- هنگامی که پزشک مشکوک به اختلال مفصل داخلی باشد، می‌توان آزمایشات بیشتری را انجام داد. تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) استانداردی است که پزشکان با آن ارزیابی می‌کنند که آیا اختلال مفصل داخلی رخ داده است یا اینکه چرا فرد به درمان پاسخ نمی‌دهد.
- زمانی که فرد دهان را باز می‌کند، اگر صدای خش‌خش یا خراش شنیده شود، پزشک به آرتروز مشکوک می‌شود. اشعه ایکس و یا توموگرافی کامپیوتری (CT) می‌تواند تشخیص را تایید کند.
- زمانی که اطراف مفصل گیجگاهی فکی ملتهب و حرکت مفصل دردناک و محدود است، ممکن است مشکوک به آرتریت عفونی باشد. عفونت در قسمت دیگری از بدن نیز به عنوان سرنخ عمل می‌کند. برای تأیید تشخیص آرتریت عفونی، پزشک یک سوزن را در مفصل گیجگاهی فکی فرو می‌کند و مایع (آسپیراسیون) را خارج کند که سپس از نظر باکتری مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد.
- اگر علت حرکت بیش از حد باشد، فرد معمولاً می‌تواند دهان را بیشتر از عرض سه انگشت باز کند. در این صورت فک ممکن است به طور مزمن دررفته باشد.
- اگر علت آنکیلوز باشد، دامنه حرکتی فک به طور قابل توجهی کاهش می یابد.
- اگر علائم درد و سفتی عضلانی ادامه یابد، پزشکان ممکن است آزمایشاتی را برای اختلال خواب ترتیب دهند. این آزمایش پلی سومنوگرافی نامیده می‌شود.
انواع درمان انحراف فک بر اساس علت ایجاد کننده
درمان انحراف فک به علل شناسایی شده بستگی دارد. اگر علائم بیمار حاد و التهابی باشد، احتمالاً وضعیت او تحریک‌پذیر است و باید به آرامی و با هدف تسکین درد، تورم و اسپاسم عضلانی اقدام کرد. درمان ممکن است شامل آزادسازی بافت نرم همراه با سوزن خشک به عضلات آسیب دیده و تکنیک‌های حرکت مفصل باشد. همچنین درمان هر گونه گردن درد و سردرد مرتبط با آن مهم است. اصلاح وضعیت بدن ضروری است و بیمار باید به وضعیت سر، گردن، شانه و زبان بپردازد. به این منظور به بیمار باید تمریناتی برای بهبود هماهنگی، ثبات و تراز فک آموزش داده شود. انواع درمان انحراف فک عبارتند از:
- استفاده از دستگاه
- اقدامات خودیاری
- فیزیوتراپی
- جراحی
- داروها درمانی (مانند شل کننده‌های عضلانی، خواب آور یا سم بوتولینوم)
*توجه: درمان با توجه به علت به طور قابل توجهی متفاوت است. اما دو درمان رایج عبارتند از: درمان با دستگاه خوراکی (که به آن درمان آتل یا محافظ دهان نیز می‌گویند) و مسکن‌هایی مانند داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) برای تسکین درد.
استفاده از دستگاه برای درمان انحراف فک
استفاده از دستگاه اغلب درمان اصلی برای درد و گرفتگی عضلات فک است. برای افرادی که متوجه می‌شوند دندان‌های خود را به هم می‌فشارند یا به هم می‌سایند، درمان با وسایل خوراکی می‌تواند به ترک این عادت کمک کند. یک دستگاه دهان پلاستیکی نازک توسط دندانپزشک ساخته می‌شود تا روی دندان‌های بالایی یا پایینی قرار بگیرد. دستگاه دهانی که معمولاً هنگام خواب استفاده می‌شود ، اغلب ساییدن و فشردن را کاهش می‌دهد و به عضلات فک اجازه استراحت و بهبودی می‌دهد. برای درد در هنگام بیداری، یک دستگاه دهانی به ماهیچه‌های فک اجازه می‌دهد تا آرام بمانند و در نتیجه ناراحتی را کاهش دهد. دستگاه دهان همچنین می‌تواند از آسیب به دندان‌هایی که تحت فشار استثنایی ناشی از ساییدن و فشردن هستند جلوگیری کند. وسایل خوراکی در حالت بیداری فقط تا زمانی که علائم فروکش کنند، معمولاً کمتر از 8 هفته استفاده می‌شود. بسته به شدت علائم، ممکن است استفاده طولانی‌تر مورد نیاز باشد.
اقدامات خودیاری برای درمان انحراف فک
افراد باید از اقدامات خودیاری برای تسکین درد و بازگرداندن عملکرد طبیعی استفاده کنند که عبارتند از:
- تغییر رژیم غذایی: به غذاهای نرم تر، برش غذا به قطعات کوچکتر، جویدن آهسته و باز نکردن دهان به اندازه‌ای که باعث تنش عضلانی و فشار روی مفاصل گیجگاهی فکی نشود.
- جدا نگه داشتن دندان‌های بالا و پایین در هنگام بیداری: به ترک عادت فشردن یا ساییدن دندان‌ها کمک می‌کند و همچنین تنش عضلانی و فشار روی مفاصل گیجگاهی فکی را کاهش می‌دهد.
- ایجاد سیستمی برای کمک به یادآوری اصلاح وضعیت نامناسب: به بازیابی عضلات فک و گردن و شانه کمک می‌کند.
- پیروی از رفتار مناسب خواب: از جمله خوابیدن همزمان در محیطی آرام و راحت، باعث کاهش درد و بهبودی بدن می‌شود.
فیزیوتراپی برای درمان انحراف فک
فیزیوتراپی نیز ممکن است تجویز شود. فیزیوتراپی شامل درمان اولتراسوند، بیوفیدبک الکترومیوگرافیک (که در آن فرد یاد می‌گیرد ماهیچه‌ها را شل کند)، اسپری و تمرینات کششی می شود. تحریک الکتریکی عصب از طریق پوست نیز ممکن است کمک کند. مدیریت استرس، گاهی اوقات همراه با بیوفیدبک الکترومیوگرافی و مشاوره به برخی افراد کمک می‌کند.
- سونوگرافی روشی برای رساندن گرمای عمیق به مناطق دردناک است. هنگامی که توسط اولتراسوند گرم می‌شود، رگ‌های خونی گشاد می‌شوند و خون می‌تواند سریعتر مواد زائد عضلانی انباشته شده را که ممکن است باعث درد شود، از خود دور کند.
- بیوفیدبک الکترومیوگرافی فعالیت عضلات را با یک گیج کنترل می‌کند. فرد در حین تماشای گیج سعی می‌کند کل بدن یا یک عضله خاص را شل کند. به این ترتیب فرد یاد می‌گیرد که عضلات خاصی را کنترل یا شل کند.
- تمرینات اسپری و کششی شامل اسپری مبرد پوست یا استفاده از یخ روی ناحیه دردناک است، بنابراین عضلات فک می‌توانند باز شوند.
- تحریک الکتریکی عصب از راه پوست (TENS) شامل استفاده از دستگاهی است که رشته‌های عصبی را تحریک می‌کند که درد را منتقل نمی‌کنند. تصور می‌شود که تکانه‌های حاصل از تکانه‌های دردناکی که فرد احساس می‌کرده است، جلوگیری می‌کند.
دارو درمانی برای درمان انحراف فک
درمان دارویی نیز ممکن است مفید باشد. به عنوان مثال:
- داروهای شل کننده عضلات، مانند سیکلوبنزاپرین، می‌تواند برای کاهش سفتی و درد تجویز شود. بنزودیازپین (داروی ضد اضطراب که عضلات را نیز شل می‌کند) گاهی اوقات می‌تواند به طور موقت قبل از خواب برای کمک به کاهش علائم مصرف شود. با این حال، این داروها درمان نیستند و به طور کلی برای افراد مسن توصیه نمی‌شوند و فقط برای مدت کوتاهی، معمولا برای یک ماه یا کمتر تجویز می‌شوند.
- مسکن‌هایی مانند استامینوفن یا سایر NSAIDها نیز ممکن است به تسکین درد کمک کنند. معمولاً نسخه ای برای مسکن‌های اپیوئیدی داده نمی‌شود، زیرا ممکن است برای مدتی به درمان نیاز باشد و این داروها می‌توانند اعتیادآور باشند. گاهی برای مدت کوتاهی از داروهای خواب آور (آرام بخش) برای کمک به افرادی که به دلیل درد مشکل خواب دارند، استفاده می‌شود. افرادی که ممکن است اختلال خواب مانند آپنه انسدادی خواب داشته باشند، باید قبل از استفاده از بنزودیازپین‌ها یا آرام بخش‌ها (از جمله داروهای خواب بدون نسخه) یا داروهای شل کننده عضلانی با پزشک خود مشورت کنند، زیرا این داروها می‌توانند این اختلال را بدتر کنند.
- سم بوتولینوم تزریق شده به عضله یا داروهای بیهوشی تزریق شده به نقاط ماشه ای عضلانی برای تسکین اسپاسم و درد عضلانی استفاده شده است.
- در برخی موارد درد مزمن، داروهای ضد افسردگی ممکن است مفید باشند.
*توجه: صرف نظر از نوع درمان، اکثر افراد در عرض حدود 3 ماه تسکین قابل توجهی را تجربه می‌کنند. اگر علائم شدید نباشد، بسیاری از افراد بدون درمان بهبود می یابند.
جراحی برای درمان انحراف فک
اگر اختلال مفصل داخلی با روش‌های غیر جراحی قابل درمان نباشد، جراح فک لازم است. با این حال، از زمان معرفی روش‌هایی مانند آرتروسکوپی، نیاز به جراحی سنتی نادر است. تمام روش‌های جراحی در ترکیب با دستگاه درمانی خوراکی، اقدامات خودیاری و نظارت توسط دندانپزشک یا پزشک استفاده می‌شود.
یادداشت پایانی
در این مطلب تلاش کردیم علائم انحراف فک و عوارض انحراف فک و انواع اختلالات گیجگاهی و فکی را تشریح کنیم. در صورتی که علائم یاد شده را تجربه کردید حتما به جراح فک و صورت مراجعه کنید. شما می‌توانید برای انجام خدمات دندانپزشکی به مطب دکتر مهدی سزاوار متخصص جراحی فک، صورت و زیبایی به نشانی میدان ونک، خ گاندی شمالی، ک صانعی شرقی، پلاک ۷، واحد ۲ مراجعه کنید و یا برای رزرو وقت و یا پرسش در خصوص انواع جراحی فک و صورت و ایمپلنت دندان به صفحه اینستاگرام دکتر سزاوار به آدرس @drsezavaromfs مراجعه کرده و یا از طریق تلفن تماس ۰۲۱۸۸۷۸۴۱۷۲ – ۰۲۱۸۸۷۸۴۹۶۷ و شماره واتساپ ۰۹۰۲۲۵۴۲۴۴۸ با مطب ارتباط برقرار کنید.
